Nghị định 121/2025/NĐ-CP của Chính phủ, có hiệu lực từ ngày 01/7/2025, quy định về phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Tư pháp, trong đó có công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp (HTPLDN). Việc phân cấp này được kỳ vọng sẽ nâng cao hiệu quả và tính chủ động của chính quyền địa phương 02 cấp (tỉnh và xã). Tuy nhiên, theo đánh giá ban đầu, việc triển khai phân cấp giữa chính quyền hai cấp (tỉnh và xã) có thể gặp phải một số khó khăn và vướng mắc cần được giải quyết.
Những thách thức chính:
Nguồn lực và năng lực chuyên môn còn nhiều hạn chế:
Cấp xã, đặc biệt là các xã vùng sâu, vùng xa, đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt cán bộ có chuyên môn sâu về pháp luật, đặc biệt là pháp luật kinh doanh, cả về số lượng và chất lượng. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng cung cấp dịch vụ HTPLDN hiệu quả và chuyên sâu. Ngân sách dành cho công tác HTPLDN ở cấp xã có thể không đủ để tổ chức các hoạt động tư vấn, hội thảo, đào tạo pháp luật thường xuyên và chất lượng.
Cán bộ cấp xã cũng có thể thiếu kinh nghiệm thực tiễn trong việc giải quyết các vướng mắc pháp lý phức tạp của doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp lớn hoặc có yếu tố nước ngoài.
Cơ chế phối hợp và thông tin chưa đồng bộ:
Việc phối hợp giữa các sở, ban, ngành cấp tỉnh và các phòng, ban chuyên môn cấp xã có thể chưa thực sự nhịp nhàng, dẫn đến tình trạng chồng chéo hoặc bỏ sót nhiệm vụ do đây đang là một lĩnh vực do cấp TW quản lý, hướng dẫn. Thiếu một cơ chế thông tin hai chiều rõ ràng và hiệu quả giữa cấp tỉnh và cấp xã có thể làm chậm trễ quá trình giải đáp thắc mắc, xử lý kiến nghị của doanh nghiệp. Các chính sách, quy định mới từ cấp tỉnh có thể không được truyền đạt kịp thời và đầy đủ đến cấp xã. Mỗi địa phương có thể có cách tiếp cận và quy trình riêng trong việc HTPLDN, dẫn đến thiếu sự thống nhất và đôi khi gây khó khăn cho doanh nghiệp khi tiếp cận các dịch vụ ở các cấp khác nhau.
Khả năng tiếp cận và nhu cầu của doanh nghiệp:
Doanh nghiệp có thể gặp khó khăn trong việc xác định cơ quan có thẩm quyền giải quyết vấn đề pháp lý của mình (cấp tỉnh hay cấp xã), dẫn đến việc phải đi lại nhiều lần hoặc tiếp cận chưa đúng địa chỉ. Nhu cầu HTPLDN của các doanh nghiệp rất đa dạng, từ các vấn đề đơn giản đến các vấn đề phức tạp. Khả năng đáp ứng các nhu cầu này ở cấp xã có thể chưa toàn diện. Nếu công tác HTPLDN ở cấp xã chưa thực sự hiệu quả hoặc chuyên nghiệp, doanh nghiệp có thể không mặn mà với việc tìm kiếm sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương.
Công tác kiểm tra, giám sát và đánh giá:
Việc đánh giá hiệu quả công tác HTPLDN sau khi phân cấp có thể gặp khó khăn do thiếu các chỉ số đo lường cụ thể và phương pháp đánh giá thống nhất. Cơ chế kiểm tra, giám sát của cấp trên đối với cấp dưới trong việc thực hiện nhiệm vụ HTPLDN có thể chưa đủ chặt chẽ, dẫn đến việc triển khai không đồng đều và kém hiệu quả ở một số địa phương, đặc biệt là các địa phương vùng sâu, vùng xa.
Định hướng khắc phục và nâng cao hiệu quả:
Để khắc phục những khó khăn, vướng mắc trên, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp chính quyền, tăng cường năng lực cho cán bộ, xây dựng cơ chế phối hợp và thông tin rõ ràng, đồng thời đẩy mạnh truyền thông để doanh nghiệp nắm rõ hơn về các dịch vụ HTPLDN được cung cấp.
Trong thời gian tới, các giải pháp tập trung vào các định hướng sau:
1. Nâng cao năng lực và chất lượng nguồn nhân lực: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu kiến thức pháp luật về kinh doanh, đầu tư, lao động, thuế, sở hữu trí tuệ cho đội ngũ cán bộ làm công tác HTPLDN ở cả cấp tỉnh và cấp xã. Khuyến khích hình thành đội ngũ chuyên gia pháp lý nội bộ hoặc liên kết với các tổ chức tư vấn pháp luật uy tín.
2. Hoàn thiện cơ chế phối hợp và thông tin: Xây dựng quy chế phối hợp rõ ràng giữa các cấp, quy định cụ thể về trách nhiệm, quyền hạn, quy trình xử lý và thời hạn giải quyết. Phát triển hệ thống thông tin pháp lý tập trung, tích hợp dữ liệu từ cả cấp tỉnh và cấp xã. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong việc quản lý, theo dõi, đánh giá công tác HTPLDN.
3. Đa dạng hóa hình thức và nâng cao khả năng tiếp cận của doanh nghiệp: Tăng cường truyền thông, phổ biến về vai trò, ý nghĩa và các hình thức HTPLDN sẵn có. Phát triển các hình thức hỗ trợ đa dạng như tư vấn qua điện thoại, email, trực tuyến, tổ chức các buổi hội thảo chuyên đề. Xây dựng mạng lưới cộng tác viên là các luật sư, chuyên gia pháp lý. Biên soạn và phát hành các tài liệu hướng dẫn pháp lý dễ hiểu.
4. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và đánh giá: Xây dựng bộ chỉ số cụ thể để đo lường hiệu quả công tác HTPLDN ở từng cấp. Thiết lập kênh tiếp nhận ý kiến phản hồi thường xuyên từ doanh nghiệp về chất lượng dịch vụ HTPLDN để kịp thời điều chỉnh và cải thiện.
Đỗ Văn Tuyến, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp