Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu chuyển đổi mô hình kinh tế theo hướng tăng trưởng xanh, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo, các chính sách tài chính và thuế không thể chỉ dừng ở mức hỗ trợ chi phí, mà cần trở thành công cụ định hướng hành vi doanh nghiệp, thúc đẩy thị trường phát triển theo hướng bền vững. Nghị quyết 198/2025/QH15 lần đầu tiên xác lập rõ quan điểm này khi quy định một loạt chính sách ưu đãi có chọn lọc, có điều kiện và có cơ chế giám sát hiệu quả đầu ra.
Tài chính và thuế: từ hỗ trợ ngắn hạn sang dẫn dắt chuyển đổi mô hình tăng trưởng
Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu chuyển đổi mô hình kinh tế theo hướng tăng trưởng xanh, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo, các chính sách tài chính và thuế không thể chỉ dừng ở mức hỗ trợ chi phí, mà cần trở thành công cụ định hướng hành vi doanh nghiệp, thúc đẩy thị trường phát triển theo hướng bền vững. Nghị quyết 198/2025/QH15 lần đầu tiên xác lập rõ quan điểm này khi quy định một loạt chính sách ưu đãi có chọn lọc, có điều kiện và có cơ chế giám sát hiệu quả đầu ra.
Ưu đãi lãi suất 2% cho doanh nghiệp đầu tư vào mô hình sản xuất xanh và tuần hoàn
Doanh nghiệp thực hiện dự án trong các lĩnh vực năng lượng tái tạo, sản xuất sạch hơn, vật liệu thân thiện môi trường, tiết kiệm năng lượng, kinh tế tuần hoàn và đạt tiêu chuẩn ESG quốc tế sẽ được hỗ trợ lãi suất 2% từ ngân sách nhà nước trên phần vốn vay thương mại. Đây là chính sách tài khóa định hướng đầu tư có mục tiêu – khuyến khích doanh nghiệp chuyển đổi mô hình sản xuất, giảm phát thải và nâng cao sức cạnh tranh toàn cầu.
Việc áp dụng hỗ trợ lãi suất theo dự án cũng là bước đi giúp giảm thiểu hiện tượng xin – cho, chuyển sang cơ chế cạnh tranh chính sách minh bạch, dựa trên kết quả.
Miễn thuế thu nhập doanh nghiệp cho startup công nghệ trong 2 năm đầu có lãi
Nghị quyết quy định startup công nghệ đáp ứng tiêu chí doanh nghiệp đổi mới sáng tạo (có giấy chứng nhận), được miễn thuế TNDN trong 2 năm đầu tiên có lãi và giảm 50% trong 4 năm tiếp theo. Tiêu chí áp dụng gồm mô hình kinh doanh mới, có sản phẩm công nghệ cốt lõi, tăng trưởng nhanh và tiềm năng nhân rộng thị trường.
Chính sách này nhằm tạo điều kiện để doanh nghiệp tái đầu tư cho nghiên cứu phát triển (R&D), tuyển dụng chuyên gia, mở rộng thị trường thay vì phải trích lợi nhuận nộp thuế ngay từ giai đoạn đầu còn thiếu tích lũy.
Miễn thuế thu nhập cá nhân 3 năm cho chuyên gia công nghệ làm việc tại trung tâm đổi mới sáng tạo
Lần đầu tiên, Nghị quyết đưa ra ưu đãi thuế thu nhập cá nhân có mục tiêu: các chuyên gia công nghệ, chuyên gia dữ liệu, chuyên gia nghiên cứu – phát triển trong và ngoài nước làm việc tại trung tâm đổi mới sáng tạo, doanh nghiệp công nghệ cao, startup được miễn thuế thu nhập cá nhân trong 3 năm đầu.
Đây là động lực khuyến khích thu hút nhân tài, giải bài toán thiếu hụt nguồn lực chất lượng cao và ngăn chảy máu chất xám trong lĩnh vực công nghệ.
Miễn lệ phí môn bài cho hộ kinh doanh và doanh nghiệp siêu nhỏ trong 3 năm đầu
Nhằm khuyến khích khởi nghiệp và mở rộng khu vực kinh doanh chính thức, Nghị quyết 198/2025/QH15 quy định miễn lệ phí môn bài trong 3 năm đầu kể từ ngày đăng ký thành lập đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh và doanh nghiệp siêu nhỏ. Đây là một trong những chính sách có tính động viên lớn, giúp giảm áp lực tài chính ban đầu và tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ thể mới bước vào thị trường.
Chính sách này đặc biệt có ý nghĩa tại các vùng nông thôn, miền núi, vùng sâu vùng xa – nơi có nhiều người dân mong muốn khởi sự kinh doanh nhưng còn e ngại chi phí và thủ tục. Bên cạnh yếu tố tài chính, việc miễn lệ phí còn góp phần tạo ra tâm lý tích cực, thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp và chuyển đổi từ hoạt động phi chính thức sang khu vực kinh tế chính thức, giúp mở rộng cơ sở thuế bền vững trong tương lai.
Thiết lập cơ chế giám sát hiệu quả đầu ra của ưu đãi thuế – tín dụng
Để đảm bảo các chính sách ưu đãi thực sự phát huy hiệu quả, Nghị quyết giao nhiệm vụ cho Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Ngân hàng Nhà nước xây dựng hệ thống theo dõi, giám sát và đánh giá kết quả thực thi. Theo đó, doanh nghiệp được hưởng ưu đãi về thuế và tín dụng sẽ phải báo cáo định kỳ về các chỉ tiêu cụ thể như doanh thu, số lượng việc làm tạo ra, đầu tư cho nghiên cứu – phát triển (R&D), mức giảm phát thải hoặc chuyển đổi số.
Thông tin này sẽ là cơ sở để cơ quan quản lý xem xét tiếp tục hỗ trợ, điều chỉnh mức ưu đãi hoặc dừng thực hiện nếu doanh nghiệp không đạt yêu cầu. Đồng thời, việc công khai danh sách doanh nghiệp được hưởng chính sách, điều kiện xét duyệt và kết quả đầu ra sẽ giúp tăng cường tính minh bạch, phòng ngừa tình trạng gian lận hồ sơ, giả danh doanh nghiệp khởi nghiệp để trục lợi hoặc tạo lợi ích nhóm.
Cơ chế giám sát này còn có tác dụng thúc đẩy doanh nghiệp chủ động nâng cao năng lực nội tại để tiếp cận ưu đãi thực chất, chứ không chỉ dừng lại ở việc “xin – cho”. Đây là cách tiếp cận hiện đại trong quản lý chính sách tài khóa và tín dụng, bảo đảm nguồn lực nhà nước được phân bổ hiệu quả, đúng đối tượng và tạo ra giá trị lan tỏa cho nền kinh tế.
Xóa bỏ phương pháp khoán thuế – Chuyển sang kê khai minh bạch từ 2026
Một cải cách quan trọng khác được Nghị quyết 198 đặt ra là chuyển đổi phương pháp quản lý thuế đối với hộ và cá nhân kinh doanh. Cụ thể, từ ngày 01/01/2026, phương pháp khoán thuế – vốn được áp dụng phổ biến với nhiều hạn chế về tính minh bạch và công bằng – sẽ chính thức bị bãi bỏ, thay thế bằng cơ chế kê khai thuế dựa trên dữ liệu số và nền tảng công nghệ.
Tổng cục Thuế được giao trách nhiệm xây dựng hệ thống phần mềm, nâng cấp nền tảng quản lý và tổ chức tập huấn, hướng dẫn hộ kinh doanh chuyển đổi mô hình kê khai. Mục tiêu là giúp người nộp thuế dễ tiếp cận, đơn giản thao tác, giảm chi phí tuân thủ nhưng vẫn đảm bảo tính chính xác và giám sát được nghĩa vụ thuế.
Chính sách này không chỉ nhằm tăng thu ngân sách một cách bền vững, mà quan trọng hơn là tạo ra môi trường thuế công bằng giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp có đăng ký pháp nhân. Đồng thời, nó cũng là đòn bẩy thúc đẩy quá trình chuyển đổi từ kinh tế phi chính thức sang chính thức, tạo điều kiện để hộ kinh doanh lớn mạnh và gia nhập thị trường chính thức một cách thuận lợi.
Để bảo đảm hiệu quả thực thi, cần triển khai các chương trình truyền thông, tư vấn thuế tại chỗ và hỗ trợ kỹ thuật kịp thời, đặc biệt tại các địa bàn nông thôn và vùng sâu vùng xa – nơi hộ kinh doanh còn hạn chế tiếp cận công nghệ. Sự chuyển đổi này sẽ tạo ra thay đổi căn bản trong quản lý thuế, phù hợp với xu thế số hóa và minh bạch hóa của nền tài chính hiện đại.
Miễn lệ phí môn bài cho hộ kinh doanh và doanh nghiệp siêu nhỏ trong 3 năm đầu
Nhằm khuyến khích khởi nghiệp và mở rộng khu vực kinh doanh chính thức, Nghị quyết 198/2025/QH15 quy định miễn lệ phí môn bài trong 3 năm đầu kể từ ngày đăng ký thành lập đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh và doanh nghiệp siêu nhỏ. Đây là một trong những chính sách có tính động viên lớn, giúp giảm áp lực tài chính ban đầu và tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ thể mới bước vào thị trường.
Chính sách này đặc biệt có ý nghĩa tại các vùng nông thôn, miền núi, vùng sâu vùng xa – nơi có nhiều người dân mong muốn khởi sự kinh doanh nhưng còn e ngại chi phí và thủ tục. Bên cạnh yếu tố tài chính, việc miễn lệ phí còn góp phần tạo ra tâm lý tích cực, thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp và chuyển đổi từ hoạt động phi chính thức sang khu vực kinh tế chính thức, giúp mở rộng cơ sở thuế bền vững trong tương lai.
Thiết lập cơ chế giám sát hiệu quả đầu ra của ưu đãi thuế – tín dụng
Để đảm bảo các chính sách ưu đãi thực sự phát huy hiệu quả, Nghị quyết giao nhiệm vụ cho Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Ngân hàng Nhà nước xây dựng hệ thống theo dõi, giám sát và đánh giá kết quả thực thi. Theo đó, doanh nghiệp được hưởng ưu đãi về thuế và tín dụng sẽ phải báo cáo định kỳ về các chỉ tiêu cụ thể như doanh thu, số lượng việc làm tạo ra, đầu tư cho nghiên cứu – phát triển (R&D), mức giảm phát thải hoặc chuyển đổi số.
Thông tin này sẽ là cơ sở để cơ quan quản lý xem xét tiếp tục hỗ trợ, điều chỉnh mức ưu đãi hoặc dừng thực hiện nếu doanh nghiệp không đạt yêu cầu. Đồng thời, việc công khai danh sách doanh nghiệp được hưởng chính sách, điều kiện xét duyệt và kết quả đầu ra sẽ giúp tăng cường tính minh bạch, phòng ngừa tình trạng gian lận hồ sơ, giả danh doanh nghiệp khởi nghiệp để trục lợi hoặc tạo lợi ích nhóm.
Cơ chế giám sát này còn có tác dụng thúc đẩy doanh nghiệp chủ động nâng cao năng lực nội tại để tiếp cận ưu đãi thực chất, chứ không chỉ dừng lại ở việc “xin – cho”. Đây là cách tiếp cận hiện đại trong quản lý chính sách tài khóa và tín dụng, bảo đảm nguồn lực nhà nước được phân bổ hiệu quả, đúng đối tượng và tạo ra giá trị lan tỏa cho nền kinh tế.
Chính sách thuế và tài chính định hướng phát triển bền vững
Nghị quyết 198/2025/QH15 không chỉ tạo ra các ưu đãi ngắn hạn, mà thiết kế chính sách thuế và tín dụng trở thành công cụ điều tiết hành vi, khuyến khích đầu tư vào lĩnh vực ưu tiên và thúc đẩy đổi mới mô hình kinh doanh.
Doanh nghiệp không thể phát triển dài hạn nếu phải lựa chọn giữa tuân thủ và sống sót. Một hệ thống thuế thân thiện, công bằng, minh bạch và biết khuyến khích đổi mới sẽ là nền tảng cho một thế hệ doanh nghiệp sáng tạo, xanh, và hội nhập sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Anh Tú
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý