18/05/2025
Xem cỡ chữ
Đọc bài viết
In trang
Nghị quyết 198/2025/QH15 – Đổi mới cách xử lý vi phạm: Tôn trọng quyền doanh nghiệp, khuyến khích tự sửa saiGiảm hình sự hóa – Tăng cơ hội phục hồi cho doanh nghiệp chân chính
Một trong những điểm đột phá đáng chú ý của Nghị quyết 198/2025/QH15 là cách tiếp cận mới trong xử lý vi phạm của doanh nghiệp. Thay vì tiếp cận trừng phạt nặng tay, Nghị quyết hướng tới tư duy phân hóa hành vi vi phạm, khuyến khích doanh nghiệp tự sửa sai, phục hồi hoạt động và tiếp tục đóng góp cho nền kinh tế.
Với tinh thần "không hình sự hóa các quan hệ dân sự – kinh tế", Nghị quyết đã thẳng thắn chỉ ra: không ít doanh nghiệp bị đẩy vào tình trạng bế tắc chỉ vì những sai sót không có yếu tố gian lận, nhưng lại bị xử lý bằng các biện pháp hình sự hoặc cấm đoán kéo dài. Điều này gây tâm lý e ngại, bóp nghẹt động lực đổi mới, và tạo rủi ro pháp lý không đáng có.
Ưu tiên các biện pháp xử lý hành chính và dân sự trước khi hình sự hóa
Nghị quyết nêu rõ: trong mọi trường hợp, nếu doanh nghiệp có thể khắc phục hậu quả và không có dấu hiệu gian lận có tổ chức, thì phải ưu tiên xử lý bằng biện pháp hành chính hoặc dân sự. Chỉ khi hành vi gây thiệt hại nghiêm trọng cho xã hội, nhà nước hoặc người tiêu dùng, có yếu tố cố ý hoặc trục lợi rõ ràng thì mới chuyển sang xử lý hình sự.
Cách tiếp cận này tạo ra khoảng không an toàn để doanh nghiệp khởi nghiệp, doanh nghiệp nhỏ, các mô hình đổi mới sáng tạo có điều kiện phát triển trong khuôn khổ pháp lý hợp lý, không bị bóp nghẹt bởi nguy cơ bị hình sự hóa mọi sai sót.
Miễn truy cứu hình sự nếu doanh nghiệp chủ động tự khắc phục
Một điểm mới mang tính khuyến khích là quy định miễn trách nhiệm hình sự nếu doanh nghiệp tự phát hiện sai phạm, chủ động khắc phục hậu quả, nộp đầy đủ nghĩa vụ tài chính và báo cáo minh bạch với cơ quan chức năng. Điều này thúc đẩy hành vi tuân thủ tự nguyện, phòng ngừa sai phạm thay vì đối phó.
Chính sách này không chỉ giúp hệ thống pháp luật tập trung nguồn lực vào xử lý các hành vi nguy hiểm, mà còn giảm gánh nặng tố tụng, giảm áp lực lên hệ thống tư pháp và giữ cho doanh nghiệp cơ hội phục hồi, tiếp tục đóng góp cho nền kinh tế.
Không áp dụng hồi tố với các quy định pháp luật bất lợi
Nghị quyết khẳng định nguyên tắc không áp dụng hồi tố đối với các quy định mới gây bất lợi cho doanh nghiệp – một bước tiến lớn trong bảo vệ tính ổn định và dự báo của pháp luật. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh pháp luật kinh tế thường xuyên thay đổi, khiến doanh nghiệp rơi vào tình trạng bị áp dụng hai hệ quy chiếu ngược nhau.
Chính phủ được giao rà soát và sửa đổi các đạo luật như Luật Quản lý thuế, Luật Đầu tư, Luật Bảo hiểm xã hội… để bảo đảm các điều khoản về xử lý vi phạm, truy thu, thu hồi giấy phép… đều tuân thủ nguyên tắc không hồi tố bất lợi, đặc biệt với các vi phạm đã được thanh tra, kiểm tra và xử lý xong theo quy định cũ.
Khẳng định vai trò của bộ, ngành và địa phương trong tổ chức thực hiện
Nghị quyết giao trách nhiệm cho các bộ như Tài chính, Công Thương, Kế hoạch và Đầu tư, Y tế, Tài nguyên và Môi trường… phối hợp với Thanh tra Chính phủ xây dựng hệ thống kiểm tra ngành dọc gọn nhẹ, tích hợp dữ liệu, kết nối liên thông. Điều này không chỉ góp phần giảm thiểu trùng lặp và chồng chéo giữa các đợt kiểm tra mà còn giúp tăng cường khả năng truy xuất, liên thông thông tin, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước.
Các bộ, ngành có trách nhiệm xây dựng bộ tiêu chí đánh giá rủi ro chuyên ngành, cập nhật thường xuyên cơ sở dữ liệu phục vụ lựa chọn đối tượng kiểm tra có trọng tâm, trọng điểm. Việc ban hành kế hoạch kiểm tra hằng năm phải dựa trên nền tảng dữ liệu lớn (big data), phân tích hành vi doanh nghiệp, đồng thời bảo đảm tính công khai, minh bạch và có sự tham vấn từ hiệp hội ngành nghề.
Tại cấp địa phương, chính quyền các tỉnh, thành phố phải chủ động xây dựng chương trình hành động cụ thể, công khai kế hoạch kiểm tra, thông báo trước thời gian và nội dung cụ thể để doanh nghiệp chuẩn bị, không để tình trạng kiểm tra bất ngờ gây xáo trộn hoạt động sản xuất – kinh doanh. Đồng thời, cần tổ chức tập huấn cán bộ thanh tra địa phương về kỹ năng đánh giá tuân thủ dựa trên dữ liệu, thay đổi cách làm việc từ tiếp cận hành chính sang hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực quản trị.
Cùng với đó, cần ban hành cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan kiểm tra với cơ quan cấp phép, cơ quan thuế, hải quan, bảo hiểm xã hội, môi trường, lao động… để sử dụng chéo kết quả kiểm tra. Việc này không chỉ giúp giảm số lần doanh nghiệp bị kiểm tra, mà còn nâng cao giá trị sử dụng của kết quả kiểm tra, tránh lãng phí nguồn lực và tăng độ tin cậy của thông tin quản lý. Các kết luận kiểm tra cần được số hóa, chia sẻ và lưu trữ liên thông giữa các hệ thống của Nhà nước để giảm thiểu thủ tục, chi phí và thời gian cho doanh nghiệp.
Việc triển khai các nội dung trên cũng phải gắn với trách nhiệm người đứng đầu. Bộ, ngành và địa phương có kết quả thực hiện thấp sẽ bị nhắc nhở, kiểm điểm và bị đánh giá chỉ số cải cách thấp tương ứng. Ngược lại, các đơn vị làm tốt sẽ được nhân rộng mô hình, tăng phân bổ nguồn lực và khen thưởng theo quy định.
Phân biệt rõ tài sản hợp pháp và tài sản liên quan đến vi phạm
Nghị quyết cũng yêu cầu làm rõ ranh giới giữa tài sản liên quan đến vi phạm và tài sản hợp pháp của doanh nghiệp. Việc tịch thu, kê biên hoặc phong tỏa toàn bộ tài sản vì một vi phạm cục bộ, nhỏ lẻ sẽ bị xem là vi phạm nguyên tắc bảo vệ quyền sở hữu và ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động của doanh nghiệp.
Các cơ quan tiến hành tố tụng và quản lý chuyên ngành phải có trách nhiệm phân tích kỹ lưỡng tính chất, mức độ, hành vi và hậu quả của vi phạm để xác định rõ phạm vi tài sản liên quan. Việc xử lý phải dựa trên nguyên tắc phân hóa, không đánh đồng toàn bộ tài sản của doanh nghiệp với sai phạm của một bộ phận hay một cá nhân cụ thể. Đặc biệt, cần bảo vệ phần vốn góp của các cổ đông, tài sản của người lao động, và quyền lợi của các đối tác, nhà đầu tư không liên quan trực tiếp đến vi phạm.
Nghị quyết nhấn mạnh yêu cầu sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về tố tụng, xử phạt hành chính và quản lý tài sản đảm bảo tính khách quan, công bằng và tránh rủi ro pháp lý cho doanh nghiệp làm ăn chân chính. Việc này không chỉ giúp ổn định sản xuất kinh doanh, mà còn góp phần nâng cao niềm tin của nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư chiến lược trong và ngoài nước vào tính minh bạch và công bằng của hệ thống pháp luật Việt Nam.
Tác động tích cực đến môi trường kinh doanh và tinh thần doanh nhân
Những thay đổi này không chỉ giúp giảm chi phí tuân thủ pháp luật, mà còn tác động tích cực đến tâm lý và tinh thần của cộng đồng doanh nghiệp. Khi rủi ro pháp lý được kiểm soát hợp lý, doanh nghiệp sẽ mạnh dạn đổi mới, đầu tư bài bản, mở rộng sản xuất và tạo ra giá trị gia tăng dài hạn.
Các chuyên gia kinh tế nhận định: nếu áp dụng nhất quán và minh bạch, chính sách xử lý vi phạm thân thiện với doanh nghiệp sẽ góp phần nâng cao niềm tin vào hệ thống pháp luật, củng cố tinh thần thượng tôn pháp luật trong khu vực kinh tế tư nhân – vốn đang là động lực tăng trưởng chủ yếu của nền kinh tế.
Thúc đẩy sửa đổi đồng bộ hệ thống pháp luật hiện hành
Để triển khai hiệu quả các nguyên tắc mới về xử lý vi phạm, Chính phủ được giao rà soát, sửa đổi và ban hành đồng bộ các văn bản liên quan, trong đó trọng tâm là Bộ luật Hình sự, Luật Xử lý vi phạm hành chính, Luật Quản lý thuế, Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp. Các bộ, ngành như Tư pháp, Tài chính, Kế hoạch và Đầu tư sẽ phải xây dựng hướng dẫn thi hành cụ thể, bảo đảm thống nhất trong áp dụng pháp luật trên toàn quốc.
Đồng thời, đội ngũ cán bộ trong các cơ quan thực thi pháp luật như thanh tra, kiểm tra, công an, tòa án, viện kiểm sát… cần được tập huấn lại để hiểu đúng tinh thần cải cách và áp dụng linh hoạt, thận trọng, bảo vệ lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp.
Lời kết: Tôn trọng doanh nghiệp – Nền tảng của Nhà nước pháp quyền hiện đại
Không chỉ là thông điệp về chính sách, Nghị quyết 198/2025/QH15 còn là tuyên ngôn pháp lý về cách Nhà nước nhìn nhận và đối xử với doanh nghiệp. Khi quyền được sửa sai được tôn trọng, khi pháp luật không bị vũ khí hóa để trừng phạt sai sót thiện chí, doanh nghiệp sẽ tự tin hơn, minh bạch hơn và đóng góp nhiều hơn.
Tôn trọng doanh nghiệp không có nghĩa là dễ dãi với vi phạm, mà là xây dựng một hệ thống pháp lý nhân văn, công bằng, có khả năng phân hóa, có cơ chế phòng ngừa và có lối thoát phù hợp cho hành vi không gian lận, không cố ý. Đó chính là bước tiến từ một nền quản lý hành chính sang một nền quản trị quốc gia hiện đại – vì doanh nghiệp, vì người dân và vì sự phát triển bền vững.
Anh Tú
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý
Ưu tiên các biện pháp xử lý hành chính và dân sự trước khi hình sự hóa
Nghị quyết nêu rõ: trong mọi trường hợp, nếu doanh nghiệp có thể khắc phục hậu quả và không có dấu hiệu gian lận có tổ chức, thì phải ưu tiên xử lý bằng biện pháp hành chính hoặc dân sự. Chỉ khi hành vi gây thiệt hại nghiêm trọng cho xã hội, nhà nước hoặc người tiêu dùng, có yếu tố cố ý hoặc trục lợi rõ ràng thì mới chuyển sang xử lý hình sự.
Cách tiếp cận này tạo ra khoảng không an toàn để doanh nghiệp khởi nghiệp, doanh nghiệp nhỏ, các mô hình đổi mới sáng tạo có điều kiện phát triển trong khuôn khổ pháp lý hợp lý, không bị bóp nghẹt bởi nguy cơ bị hình sự hóa mọi sai sót.
Miễn truy cứu hình sự nếu doanh nghiệp chủ động tự khắc phục
Một điểm mới mang tính khuyến khích là quy định miễn trách nhiệm hình sự nếu doanh nghiệp tự phát hiện sai phạm, chủ động khắc phục hậu quả, nộp đầy đủ nghĩa vụ tài chính và báo cáo minh bạch với cơ quan chức năng. Điều này thúc đẩy hành vi tuân thủ tự nguyện, phòng ngừa sai phạm thay vì đối phó.
Chính sách này không chỉ giúp hệ thống pháp luật tập trung nguồn lực vào xử lý các hành vi nguy hiểm, mà còn giảm gánh nặng tố tụng, giảm áp lực lên hệ thống tư pháp và giữ cho doanh nghiệp cơ hội phục hồi, tiếp tục đóng góp cho nền kinh tế.
Không áp dụng hồi tố với các quy định pháp luật bất lợi
Nghị quyết khẳng định nguyên tắc không áp dụng hồi tố đối với các quy định mới gây bất lợi cho doanh nghiệp – một bước tiến lớn trong bảo vệ tính ổn định và dự báo của pháp luật. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh pháp luật kinh tế thường xuyên thay đổi, khiến doanh nghiệp rơi vào tình trạng bị áp dụng hai hệ quy chiếu ngược nhau.
Chính phủ được giao rà soát và sửa đổi các đạo luật như Luật Quản lý thuế, Luật Đầu tư, Luật Bảo hiểm xã hội… để bảo đảm các điều khoản về xử lý vi phạm, truy thu, thu hồi giấy phép… đều tuân thủ nguyên tắc không hồi tố bất lợi, đặc biệt với các vi phạm đã được thanh tra, kiểm tra và xử lý xong theo quy định cũ.
Khẳng định vai trò của bộ, ngành và địa phương trong tổ chức thực hiện
Nghị quyết giao trách nhiệm cho các bộ như Tài chính, Công Thương, Kế hoạch và Đầu tư, Y tế, Tài nguyên và Môi trường… phối hợp với Thanh tra Chính phủ xây dựng hệ thống kiểm tra ngành dọc gọn nhẹ, tích hợp dữ liệu, kết nối liên thông. Điều này không chỉ góp phần giảm thiểu trùng lặp và chồng chéo giữa các đợt kiểm tra mà còn giúp tăng cường khả năng truy xuất, liên thông thông tin, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước.
Các bộ, ngành có trách nhiệm xây dựng bộ tiêu chí đánh giá rủi ro chuyên ngành, cập nhật thường xuyên cơ sở dữ liệu phục vụ lựa chọn đối tượng kiểm tra có trọng tâm, trọng điểm. Việc ban hành kế hoạch kiểm tra hằng năm phải dựa trên nền tảng dữ liệu lớn (big data), phân tích hành vi doanh nghiệp, đồng thời bảo đảm tính công khai, minh bạch và có sự tham vấn từ hiệp hội ngành nghề.
Tại cấp địa phương, chính quyền các tỉnh, thành phố phải chủ động xây dựng chương trình hành động cụ thể, công khai kế hoạch kiểm tra, thông báo trước thời gian và nội dung cụ thể để doanh nghiệp chuẩn bị, không để tình trạng kiểm tra bất ngờ gây xáo trộn hoạt động sản xuất – kinh doanh. Đồng thời, cần tổ chức tập huấn cán bộ thanh tra địa phương về kỹ năng đánh giá tuân thủ dựa trên dữ liệu, thay đổi cách làm việc từ tiếp cận hành chính sang hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực quản trị.
Cùng với đó, cần ban hành cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan kiểm tra với cơ quan cấp phép, cơ quan thuế, hải quan, bảo hiểm xã hội, môi trường, lao động… để sử dụng chéo kết quả kiểm tra. Việc này không chỉ giúp giảm số lần doanh nghiệp bị kiểm tra, mà còn nâng cao giá trị sử dụng của kết quả kiểm tra, tránh lãng phí nguồn lực và tăng độ tin cậy của thông tin quản lý. Các kết luận kiểm tra cần được số hóa, chia sẻ và lưu trữ liên thông giữa các hệ thống của Nhà nước để giảm thiểu thủ tục, chi phí và thời gian cho doanh nghiệp.
Việc triển khai các nội dung trên cũng phải gắn với trách nhiệm người đứng đầu. Bộ, ngành và địa phương có kết quả thực hiện thấp sẽ bị nhắc nhở, kiểm điểm và bị đánh giá chỉ số cải cách thấp tương ứng. Ngược lại, các đơn vị làm tốt sẽ được nhân rộng mô hình, tăng phân bổ nguồn lực và khen thưởng theo quy định.
Phân biệt rõ tài sản hợp pháp và tài sản liên quan đến vi phạm
Nghị quyết cũng yêu cầu làm rõ ranh giới giữa tài sản liên quan đến vi phạm và tài sản hợp pháp của doanh nghiệp. Việc tịch thu, kê biên hoặc phong tỏa toàn bộ tài sản vì một vi phạm cục bộ, nhỏ lẻ sẽ bị xem là vi phạm nguyên tắc bảo vệ quyền sở hữu và ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động của doanh nghiệp.
Các cơ quan tiến hành tố tụng và quản lý chuyên ngành phải có trách nhiệm phân tích kỹ lưỡng tính chất, mức độ, hành vi và hậu quả của vi phạm để xác định rõ phạm vi tài sản liên quan. Việc xử lý phải dựa trên nguyên tắc phân hóa, không đánh đồng toàn bộ tài sản của doanh nghiệp với sai phạm của một bộ phận hay một cá nhân cụ thể. Đặc biệt, cần bảo vệ phần vốn góp của các cổ đông, tài sản của người lao động, và quyền lợi của các đối tác, nhà đầu tư không liên quan trực tiếp đến vi phạm.
Nghị quyết nhấn mạnh yêu cầu sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về tố tụng, xử phạt hành chính và quản lý tài sản đảm bảo tính khách quan, công bằng và tránh rủi ro pháp lý cho doanh nghiệp làm ăn chân chính. Việc này không chỉ giúp ổn định sản xuất kinh doanh, mà còn góp phần nâng cao niềm tin của nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư chiến lược trong và ngoài nước vào tính minh bạch và công bằng của hệ thống pháp luật Việt Nam.
Tác động tích cực đến môi trường kinh doanh và tinh thần doanh nhân
Những thay đổi này không chỉ giúp giảm chi phí tuân thủ pháp luật, mà còn tác động tích cực đến tâm lý và tinh thần của cộng đồng doanh nghiệp. Khi rủi ro pháp lý được kiểm soát hợp lý, doanh nghiệp sẽ mạnh dạn đổi mới, đầu tư bài bản, mở rộng sản xuất và tạo ra giá trị gia tăng dài hạn.
Các chuyên gia kinh tế nhận định: nếu áp dụng nhất quán và minh bạch, chính sách xử lý vi phạm thân thiện với doanh nghiệp sẽ góp phần nâng cao niềm tin vào hệ thống pháp luật, củng cố tinh thần thượng tôn pháp luật trong khu vực kinh tế tư nhân – vốn đang là động lực tăng trưởng chủ yếu của nền kinh tế.
Thúc đẩy sửa đổi đồng bộ hệ thống pháp luật hiện hành
Để triển khai hiệu quả các nguyên tắc mới về xử lý vi phạm, Chính phủ được giao rà soát, sửa đổi và ban hành đồng bộ các văn bản liên quan, trong đó trọng tâm là Bộ luật Hình sự, Luật Xử lý vi phạm hành chính, Luật Quản lý thuế, Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp. Các bộ, ngành như Tư pháp, Tài chính, Kế hoạch và Đầu tư sẽ phải xây dựng hướng dẫn thi hành cụ thể, bảo đảm thống nhất trong áp dụng pháp luật trên toàn quốc.
Đồng thời, đội ngũ cán bộ trong các cơ quan thực thi pháp luật như thanh tra, kiểm tra, công an, tòa án, viện kiểm sát… cần được tập huấn lại để hiểu đúng tinh thần cải cách và áp dụng linh hoạt, thận trọng, bảo vệ lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp.
Lời kết: Tôn trọng doanh nghiệp – Nền tảng của Nhà nước pháp quyền hiện đại
Không chỉ là thông điệp về chính sách, Nghị quyết 198/2025/QH15 còn là tuyên ngôn pháp lý về cách Nhà nước nhìn nhận và đối xử với doanh nghiệp. Khi quyền được sửa sai được tôn trọng, khi pháp luật không bị vũ khí hóa để trừng phạt sai sót thiện chí, doanh nghiệp sẽ tự tin hơn, minh bạch hơn và đóng góp nhiều hơn.
Tôn trọng doanh nghiệp không có nghĩa là dễ dãi với vi phạm, mà là xây dựng một hệ thống pháp lý nhân văn, công bằng, có khả năng phân hóa, có cơ chế phòng ngừa và có lối thoát phù hợp cho hành vi không gian lận, không cố ý. Đó chính là bước tiến từ một nền quản lý hành chính sang một nền quản trị quốc gia hiện đại – vì doanh nghiệp, vì người dân và vì sự phát triển bền vững.
Anh Tú
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý