Hồ sơ pháp lý thiếu chuẩn hóa là rào cản lớn khiến doanh nghiệp khó tiếp cận dòng vốn. Khi được tháo gỡ kịp thời, những vướng mắc pháp lý sẽ mở đường cho doanh nghiệp huy động vốn hiệu quả và nâng cao sức cạnh tranh.

Khả năng tiếp cận vốn là điều kiện sống còn đối với doanh nghiệp, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi mô hình, tái cấu trúc hoặc mở rộng quy mô. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn vướng ngay từ những nút thắt pháp lý cơ bản như mắc kẹt trong một mê cung thủ tục, khiến cánh cửa huy động vốn như khép lại ngay trước mắt.
Theo Điều 4, Nghị định 153/2020/NĐ-CP, doanh nghiệp phát hành trái phiếu riêng lẻ phải đáp ứng các điều kiện gồm: Là công ty cổ phần hoặc công ty trách nhiệm hữu hạn được thành lập và hoạt động theo pháp luật Việt Nam; Có báo cáo tài chính năm gần nhất được kiểm toán bởi tổ chức kiểm toán đủ điều kiện; Đáp ứng giới hạn về dư nợ trái phiếu phát hành, bảo đảm nguyên tắc sử dụng vốn đúng mục đích; Có phương án phát hành trái phiếu được cấp có thẩm quyền phê duyệt, chấp thuận và công bố thông tin đầy đủ theo quy định.
Ngoài ra, Luật Chứng khoán 2019 (Điều 16 và Điều 17) yêu cầu doanh nghiệp phát hành chứng khoán ra công chúng phải công khai thông tin trước, trong và sau khi phát hành để đảm bảo minh bạch và bảo vệ nhà đầu tư.
Việc vi phạm quy định này có thể dẫn đến hậu quả pháp lý nghiêm trọng, bao gồm xử phạt hành chính, buộc hủy giao dịch hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự nếu có dấu hiệu lừa đảo.
Rào cản trong tiếp cận vốn
Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa hiện nay vẫn chưa "gỡ rối" được mớ dây chằng chịt của thủ tục pháp lý. Từ việc thiếu điều lệ rõ ràng, mâu thuẫn giữa các thành viên góp vốn, đến việc chưa đăng ký quyền sở hữu trí tuệ cho sản phẩm cốt lõi – tất cả khiến hồ sơ vay vốn như "một chiếc vali rách", khó lòng vượt qua được cổng kiểm soát của ngân hàng hay quỹ đầu tư.
Một số doanh nghiệp khởi nghiệp chọn con đường phát hành trái phiếu hoặc chào bán cổ phần như một lối thoát tài chính, nhưng lại không đủ kiến thức pháp lý để đi đúng đường. Không công bố thông tin đầy đủ, không có phương án sử dụng vốn rõ ràng doanh nghiệp dễ bị cơ quan quản lý "tuýt còi", hoặc nhà đầu tư quay lưng vì mất niềm tin.
Startup Việt thường có nhiều ý tưởng sáng tạo, nhưng lại "chạy trước luật". Đến khi cần gọi vốn, họ mới cuống cuồng lo làm điều lệ, xây dựng phương án kinh doanh, đăng ký tài sản trí tuệ... khi đó đã trễ, cơ hội như cánh chim bay mất.
Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp còn nhầm lẫn giữa các hình thức huy động vốn: từ vay ngân hàng, phát hành trái phiếu, gọi vốn cổ phần cho đến gọi vốn cộng đồng (crowdfunding). Mỗi phương thức đều có ràng buộc pháp lý riêng, nhưng không ít doanh nghiệp chọn hình thức "tự phát", thiếu sự tư vấn pháp lý chuyên nghiệp. Hậu quả là họ lúng túng trong kê khai, bị cơ quan chức năng cảnh báo hoặc không thuyết phục được nhà đầu tư chuyên nghiệp.
Điều kiện cần khi huy động vốn
Theo Ông Nguyễn Duy Khương, Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Đồng Nai, để thu hút được nhà đầu tư chuyên nghiệp, doanh nghiệp không thể chỉ dựa vào bản kế hoạch đẹp đẽ hay sản phẩm hay ho. “Cái mà nhà đầu tư cần thấy đầu tiên là nền móng pháp lý vững chắc. Một doanh nghiệp không có điều lệ rõ ràng, không biết sử dụng vốn đúng mục đích, giống như một ngôi nhà không có móng đẹp mấy cũng khiến người ta ngần ngại bước vào”.
Theo quy định tại Nghị định 153/2020/NĐ-CP và Luật Chứng khoán 2019, việc phát hành trái phiếu không đơn thuần là một thủ tục, mà là một cam kết ràng buộc trách nhiệm. Doanh nghiệp muốn phát hành phải có báo cáo tài chính được kiểm toán, có lợi nhuận, phương án phát hành được duyệt, và thực hiện công bố thông tin trên hệ thống giao dịch – tất cả như những viên gạch phải được xếp ngay ngắn trước khi đặt nền móng cho việc huy động vốn.
Luật sư Trần Hữu Đức - Trung tâm Trọng tài Quốc Tế Việt Nam, Chi nhánh TP.HCM cho rằng: “Doanh nghiệp nhỏ thường xem nhẹ yếu tố pháp lý. Họ nghĩ chỉ cần ký vài hợp đồng là xong. Nhưng trong mắt nhà đầu tư, điều lệ, hồ sơ góp vốn, đăng ký sở hữu trí tuệ… là những tấm bản đồ định hướng và cũng là bảo hiểm pháp lý cho đồng vốn họ rót vào.”
Cũng theo các chuyên gia tại Trung tâm Hỗ trợ khởi nghiệp quốc gia, khi doanh nghiệp chưa có hệ thống sổ sách rõ ràng, việc chứng minh nguồn gốc dòng tiền, mục đích sử dụng vốn và năng lực trả nợ là cực kỳ khó khăn. “Chúng tôi từng từ chối một thương vụ 2 triệu USD chỉ vì doanh nghiệp không cung cấp được báo cáo tài chính chuẩn. Không phải họ làm ăn không tốt, mà vì hồ sơ pháp lý lộn xộn khiến nhà đầu tư không dám xuống tiền.” ông Trịnh Quốc Thắng, một nhà đầu tư thiên thần cho biết.
Một trong những chuyển động tích cực gần đây là việc các địa phương triển khai mô hình hỗ trợ pháp lý theo hình thức “một cửa liên thông” như ở TP.HCM hay Đà Nẵng. Doanh nghiệp không còn phải gõ cửa từng nơi, hỏi từng quy định. Thay vào đó, họ được tiếp cận cùng lúc với Sở Tài chính, Sở Tư pháp, ngân hàng và hiệp hội doanh nghiệp như bước vào một trung tâm hỗ trợ tổng hợp.
Các chuyên gia khuyến nghị, Việt Nam cần ban hành Bộ tiêu chuẩn pháp lý tối thiểu cho từng hình thức huy động vốn. Một checklist cụ thể như yêu cầu đối với hồ sơ vay tín dụng, phát hành trái phiếu, gọi vốn từ quỹ mạo hiểm sẽ là “tấm bản đồ kho báu” giúp doanh nghiệp biết mình cần đi đâu, chuẩn bị gì, tránh cảnh “lạc giữa sa mạc” thủ tục.
Không thể không nhắc đến vai trò của nền tảng pháp lý số. Một hệ thống online do Bộ Tư pháp hoặc Bộ Tài chính vận hành, nơi doanh nghiệp có thể tra cứu mẫu biểu, kiểm tra tính đầy đủ hồ sơ bằng AI, đặt lịch tư vấn với chuyên gia… sẽ như một “trạm sạc” cho doanh nghiệp khi bắt đầu hành trình gọi vốn. Mọi thứ cần minh bạch, dễ dùng và cập nhật liên tục để doanh nghiệp nhỏ không cảm thấy pháp luật là ngọn núi cao không thể vượt.
Tăng cường thực thi pháp luật và bảo vệ nhà đầu tư
Việc đào tạo pháp lý tài chính cho doanh nghiệp cũng cần tiếp cận bằng những phương thức mới mẻ và thân thiện hơn. Những buổi tập huấn khô cứng cần được thay bằng workshop thực tế, mô phỏng hồ sơ vay vốn, tình huống vi phạm luật trái phiếu, những "case study" từ doanh nghiệp thật. Khi đó, người học không chỉ hiểu luật mà còn nhớ luật, ứng dụng được luật vào từng hợp đồng, từng chiến dịch gọi vốn.
Tại nhiều địa phương, các lớp học pháp lý “cầm tay chỉ việc” đã giúp nhiều doanh nghiệp từng bị trả hồ sơ 3-4 lần nay có thể tiếp cận vốn ngân hàng dễ dàng hơn. Một số tỉnh như Bình Thuận, Long An, Cần Thơ đang nhân rộng mô hình này, với sự hỗ trợ từ các luật sư trẻ và hội doanh nhân địa phương.
Các trường đại học, viện đào tạo cần tích hợp các chương trình bồi dưỡng kiến thức pháp lý khởi nghiệp vào chương trình chính quy. Khái niệm “start-up law” không còn xa lạ ở các nước phát triển, nơi sinh viên ngành công nghệ cũng cần hiểu hợp đồng chuyển nhượng cổ phần, luật đầu tư, hay nghĩa vụ khi phát hành token... Việt Nam cần một chương trình học tương thích nếu muốn xây dựng một thế hệ doanh nhân biết đi trên hành lang pháp lý ngay từ đầu.
Đằng sau mỗi thương vụ huy động vốn là một chuỗi rủi ro pháp lý tiềm ẩn. Việc công bố sai thông tin, sử dụng vốn sai mục đích, hoặc cấu trúc pháp lý thiếu minh bạch có thể biến “cú bắt tay” ban đầu thành một cuộc rượt đuổi pháp lý không hồi kết.
Luật sư Đào Thị Thu Thủy (Đoàn Luật sư TP.HCM) chia sẻ: “Pháp luật không phải tấm biển ‘Cấm vào’, mà là hàng rào định hướng. Nếu bạn đi đúng lối, nó sẽ mở cửa. Nếu đi lệch, nó sẽ nhắc bạn quay lại.” Đó là lý do vì sao, việc nâng cao năng lực thực thi pháp luật, kiểm soát chặt các thương vụ trái quy định và xử lý nghiêm vi phạm là yếu tố tiên quyết để bảo vệ cả doanh nghiệp lẫn nhà đầu tư.
Bên cạnh đó, vai trò của các cơ quan kiểm toán độc lập, công ty xếp hạng tín nhiệm, tổ chức bảo lãnh phát hành cũng cần được phát huy mạnh mẽ. Những “người gác cửa” này nếu làm đúng vai trò, sẽ giúp thị trường vốn minh bạch hơn, giảm thiểu rủi ro lừa đảo, và củng cố lòng tin của các nhà đầu tư vào doanh nghiệp Việt.
Vốn là nhựa sống nuôi dưỡng doanh nghiệp, nhưng pháp lý mới là bộ rễ bám chặt xuống đất, giữ cho thân cây khỏi bị gãy trước những cơn gió lớn. Một doanh nghiệp mạnh không chỉ là doanh nghiệp giỏi kinh doanh, mà còn phải biết đi trên hành lang pháp luật với đôi chân vững vàng.
Hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp tiếp cận vốn không đơn thuần là giúp họ vay được tiền. Đó là cách để Nhà nước, luật sư, ngân hàng và nhà đầu tư cùng nhau xây một nền móng chắc chắn, nơi mỗi đồng vốn rót vào đều sinh sôi, bền vững. Đó là chiến lược dài hơi, không chỉ để phát triển một doanh nghiệp, mà là để phát triển một hệ sinh thái khởi nghiệp và kinh tế tư nhân Việt Nam hiện đại, minh bạch và đáng tin cậy.