Luật Doanh nghiệp 2020 mở ra hành lang pháp lý thông thoáng, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp, đồng thời nâng cao minh bạch và hiệu quả quản trị

Cải cách đáng lưu ý cho doanh nghiệp khởi nghiệp
Luật Doanh nghiệp 2020, được Quốc hội khóa XIV thông qua tại Kỳ họp thứ 9 (ngày 17/6/2020), chính thức có hiệu lực từ 1/1/2021, đã thay đổi, bổ sung nhiều nội dung quan trọng nhằm đơn giản hóa thủ tục hành chính, nâng cao hiệu quả quản trị doanh nghiệp và tăng cường bình đẳng tiếp cận cơ hội kinh doanh. Đây là một trong những đạo luật có phạm vi ảnh hưởng lớn, đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ và vừa, đây là nhóm chiếm hơn 96% tổng số doanh nghiệp đang hoạt động tại Việt Nam.
Một trong những điểm cải tiến nổi bật là việc bãi bỏ thủ tục thông báo mẫu dấu. Theo Điều 43, doanh nghiệp được toàn quyền quyết định về hình thức, số lượng và nội dung con dấu, kể cả dấu chữ ký số mà không cần thông báo với cơ quan đăng ký kinh doanh. Chính sách này không chỉ giảm thủ tục hành chính mà còn khẳng định niềm tin của Nhà nước vào sự chủ động của doanh nghiệp.
Tính đến cuối năm 2024, hơn 85% hồ sơ đăng ký doanh nghiệp được nộp trực tuyến qua Cổng thông tin quốc gia, nhờ triển khai Nghị định 01/2021/NĐ-CP. Điều này cho thấy sự tiện lợi và nhanh chóng của cải cách số trong môi trường kinh doanh. Bà Nguyễn Thị Thu Trang - Giám đốc một doanh nghiệp tư vấn du học chia sẻ: “Chúng tôi thành lập công ty chỉ trong 36 giờ làm việc. Tất cả thực hiện online, rất tiện lợi và tiết kiệm chi phí.”
Luật cũng không yêu cầu doanh nghiệp phải chứng minh vốn điều lệ khi đăng ký, nhưng quy định rõ thời hạn góp đủ vốn là 90 ngày. Nếu không thực hiện đúng cam kết, doanh nghiệp buộc phải điều chỉnh vốn và có thể bị xử phạt hành chính. Điều này đảm bảo sự linh hoạt ban đầu nhưng cũng ràng buộc trách nhiệm pháp lý khi đi vào vận hành.
Đặc biệt, khoản 2 Điều 12 cho phép doanh nghiệp có nhiều người đại diện theo pháp luật. Cơ chế này rất phù hợp với doanh nghiệp sáng tạo, có đội ngũ sáng lập phân quyền rõ ràng. Trong trường hợp điều lệ không quy định cụ thể, mỗi đại diện có đầy đủ thẩm quyền và phải chịu trách nhiệm liên đới về thiệt hại phát sinh. Đây là yếu tố giúp tăng tính minh bạch và phân bổ trách nhiệm quản trị rõ ràng trong nội bộ.
Không chỉ rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ từ 5 xuống còn 3 ngày, Luật Doanh nghiệp 2020 còn đặt nền tảng cho Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa. Tại TP.HCM, theo thống kê của Sở Tài chính, trong năm 2024 đã có gần 1.200 hộ kinh doanh cá thể hoàn tất thủ tục chuyển đổi thành doanh nghiệp. Các hộ kinh doanh chuyển đổi được hưởng nhiều chính sách ưu đãi như miễn lệ phí môn bài trong 3 năm đầu, hỗ trợ tư vấn pháp lý, đào tạo quản trị doanh nghiệp và sử dụng dịch vụ kế toán miễn phí.
Vướng mắc thực tế, cảnh báo từ hồ sơ bị trả về
Tuy có bước tiến rõ rệt, nhưng trong thực tế vẫn tồn tại không ít khó khăn cho doanh nghiệp nhỏ và vừa trong quá trình thành lập và hoạt động. Theo Sở Tài chính TP.HCM, mỗi tháng có hàng ngàn hồ sơ bị trả về do sai mã ngành nghề, thiếu thông tin người đại diện hoặc chưa công bố thông tin doanh nghiệp đúng hạn.
Một ví dụ điển hình là Công ty TNHH Thương mại V.M (TP.HCM) bị xử phạt 15 triệu đồng do chậm công bố thông tin trên Cổng thông tin quốc gia quá 60 ngày, vi phạm Điều 32 của Luật. Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp khác do không mở tài khoản ngân hàng hoặc chưa kích hoạt chữ ký số đã không thể kê khai thuế đúng hạn, dẫn đến bị đóng mã số thuế tạm thời.
Luật sư Trần Hữu Đức (VIAC) cảnh báo: “Không ít startup đăng ký vốn điều lệ cao để tạo hình ảnh chuyên nghiệp, nhưng thực tế không góp đủ. Điều này dẫn đến hệ lụy khi làm việc với ngân hàng, nhà đầu tư và có thể bị truy thu thuế nếu cơ quan chức năng kiểm tra.”
Một lỗi phổ biến khác là sao chép điều lệ mẫu trên mạng mà không điều chỉnh theo thực tiễn hoạt động, khiến khi phát sinh tranh chấp giữa các cổ đông hoặc cần thay đổi cơ cấu, doanh nghiệp lúng túng xử lý. Thực tế cho thấy, một bản điều lệ được soạn thảo bài bản sẽ là “xương sống” pháp lý trong quá trình vận hành.
Siết chặt quản trị, nâng chuẩn pháp lý doanh nghiệp
Luật Doanh nghiệp 2020 cũng đánh dấu cột mốc quan trọng trong tư duy quản trị. Khoản 2 Điều 17 quy định rõ hơn về những đối tượng bị cấm thành lập, quản lý doanh nghiệp, bao gồm cả sĩ quan công an, quân đội tại ngũ, nhóm đối tượng trước đây chưa được đề cập rõ ràng. Điều này giúp củng cố tính minh bạch trong tư cách đại diện pháp lý của doanh nghiệp.
Đáng chú ý, Luật mở rộng định nghĩa doanh nghiệp nhà nước. Theo Điều 88, không chỉ các doanh nghiệp 100% vốn nhà nước, mà cả những doanh nghiệp Nhà nước nắm giữ trên 50% cổ phần có quyền biểu quyết cũng thuộc nhóm chịu giám sát chặt chẽ hơn. Đây là bước tiến lớn trong quản trị công ty có vốn nhà nước, tạo bình đẳng cạnh tranh với khối tư nhân.
Một điểm tích cực khác là việc giảm tỷ lệ cổ phần cần thiết để cổ đông nhỏ thực hiện quyền đề cử và giám sát tại công ty cổ phần. Điều 115 quy định, cổ đông sở hữu từ 5% (thay vì 10%) cổ phần phổ thông có thể đề xuất họp ĐHĐCĐ, xem xét tài liệu hoặc đề cử người vào HĐQT. Đây là công cụ bảo vệ cổ đông thiểu số, ngăn ngừa thao túng trong các công ty cổ phần quy mô nhỏ và vừa.
Bên cạnh đó, Điều 205 quy định doanh nghiệp tư nhân có thể chuyển đổi trực tiếp thành công ty cổ phần mà không cần qua mô hình TNHH trung gian như trước. Với quy định mới, hàng loạt hộ kinh doanh tại các tỉnh, thành đã chủ động tái cấu trúc để tiếp cận thị trường vốn.
Luật cũng nhấn mạnh nghĩa vụ công bố thông tin định kỳ của doanh nghiệp có vốn nhà nước và cổ phần chi phối. Việc này góp phần nâng cao trách nhiệm giải trình, từ đó giúp môi trường kinh doanh Việt Nam trở nên minh bạch hơn trong mắt các nhà đầu tư quốc tế.
Luật Doanh nghiệp 2020 là một dấu mốc quan trọng trong lộ trình xây dựng thể chế kinh tế thị trường hiện đại, tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho sự phát triển của doanh nghiệp tư nhân. Nhưng sự thành công của cải cách này phụ thuộc phần lớn vào khả năng tiếp cận, hiểu và tuân thủ của chính doanh nghiệp.
Luật sư Đào Thị Thu Thủy (Đoàn Luật sư TP.HCM) chia sẻ: “Pháp luật không phải rào cản mà là hành lang định hướng. Nếu doanh nghiệp chủ quan, xem nhẹ pháp lý từ đầu, cái giá phải trả sẽ rất lớn.”
Để không bỏ lỡ cơ hội trong một hệ sinh thái ngày càng được cải cách, các doanh nghiệp, đặc biệt là DNNVV và startup cần chủ động xây dựng nền tảng pháp lý vững, hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình ngay từ những bước đầu.
Khởi nghiệp ngày nay không chỉ cần ý tưởng và vốn, mà cần cả sự am hiểu luật. Bởi con đường phát triển bền vững luôn bắt đầu từ những bước chân pháp lý chắc chắn.