Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang thay đổi mạnh mẽ dưới ảnh hưởng của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, các mô hình kinh doanh mới mẻ, sáng tạo đang ngày càng trở thành yếu tố quyết định sự phát triển của các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV). Không chỉ dừng lại ở việc cải tiến quy trình sản xuất hay mở rộng thị trường, các DNNVV giờ đây đang áp dụng các mô hình kinh doanh độc đáo để tối ưu hóa lợi thế cạnh tranh, gia tăng sự đổi mới sáng tạo và tạo ra giá trị bền vững. Bài viết này sẽ điểm qua một số mô hình kinh doanh nổi bật đang phát triển mạnh mẽ trên thế giới và những ứng dụng tại Việt Nam, đồng thời đưa ra những gợi ý cho các DNNVV trong quá trình đổi mới.
1. Mô Hình Kinh Doanh C2B (Customer to Business)
Mô hình C2B, nơi người tiêu dùng đóng vai trò chủ động cung cấp sản phẩm, dịch vụ hoặc ý tưởng cho doanh nghiệp, đang dần trở thành xu hướng trong các nền tảng trực tuyến. Một ví dụ điển hình là Threadless, nền tảng thương mại điện tử cho phép người tiêu dùng không chỉ là khách hàng mà còn là những nhà thiết kế, đóng góp các mẫu áo thun cho công ty. Các thiết kế từ cộng đồng người tiêu dùng này sẽ được bầu chọn và sản xuất nếu đạt đủ số lượng yêu cầu. Mô hình này không chỉ giúp Threadless phát triển các sản phẩm phù hợp với nhu cầu thị trường mà còn nâng cao mức độ gắn kết với khách hàng, đồng thời tạo ra một cộng đồng sáng tạo, nơi người tiêu dùng trở thành một phần của quá trình sáng tạo và sản xuất. Đây cũng là cách giúp Threadless duy trì sự mới mẻ và sáng tạo trong các sản phẩm của mình, đồng thời thúc đẩy sự tham gia tích cực của cộng đồng vào hoạt động kinh doanh của công ty.
Tại Việt Nam, các doanh nghiệp như Tiki và VinID cũng đang bắt đầu áp dụng các yếu tố của mô hình C2B. Tiki, ngoài việc bán lẻ truyền thống, đã triển khai các chương trình cho phép người tiêu dùng đóng góp ý tưởng và thiết kế sản phẩm. Ví dụ, Tiki đã tổ chức các cuộc thi thiết kế sản phẩm hoặc đóng góp ý tưởng cho các sản phẩm mới như quà tặng, đồ gia dụng. Điều này không chỉ giúp Tiki nâng cao tính sáng tạo mà còn tăng cường sự tham gia của khách hàng vào quá trình sản xuất, giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về nhu cầu và thị hiếu của người tiêu dùng. Tương tự, VinID cũng đã triển khai mô hình này qua việc thu thập ý kiến và đánh giá của người tiêu dùng về các sản phẩm dịch vụ, qua đó điều chỉnh và tối ưu hóa các sản phẩm, chương trình khuyến mãi để phục vụ nhu cầu thị trường hiệu quả hơn.
Các doanh nghiệp này đã thực sự nhận ra rằng mô hình C2B không chỉ tạo ra giá trị sản phẩm mà còn gia tăng sự gắn kết và trung thành của khách hàng, đồng thời giúp họ duy trì sự cạnh tranh trong môi trường kinh doanh ngày càng khốc liệt.
2. Mô Hình Freemium
Mô hình Freemium là một chiến lược kinh doanh phổ biến trong lĩnh vực công nghệ, trong đó doanh nghiệp cung cấp các dịch vụ cơ bản miễn phí, trong khi thu phí đối với các tính năng cao cấp hoặc nâng cấp. Freemium được ghép từ hai từ “free” (miễn phí) và “premium” (cao cấp). Đây là một mô hình kinh doanh cung cấp các tính năng cơ bản của sản phẩm hoặc dịch vụ miễn phí cho người dùng. Tuy nhiên, sau này công ty sẽ tính phí cho các tính năng bổ sung hoặc nâng cao tùy theo nhu cầu của người sử dụng. Mô hình này cho phép doanh nghiệp thu hút một lượng lớn người dùng sử dụng sản phẩm của mình, đồng thời tạo ra một nguồn doanh thu bền vững từ nhóm khách hàng sẵn sàng trả tiền cho các tính năng cao cấp hơn. Một trong những ví dụ thành công nhất của mô hình Freemium là Spotify, dịch vụ nghe nhạc trực tuyến. Spotify cung cấp dịch vụ miễn phí cho người dùng, tuy nhiên, người dùng phải chấp nhận quảng cáo và một số hạn chế về tính năng. Đổi lại, người dùng trả phí có thể tận hưởng một trải nghiệm không có quảng cáo, khả năng tải nhạc để nghe offline, và các tính năng bổ sung như danh sách phát tùy chỉnh và chất lượng âm thanh cao cấp. Theo báo cáo của Statista (2021), số lượng người dùng trả phí của Spotify đã vượt qua con số 155 triệu người trên toàn cầu, chứng minh hiệu quả của mô hình Freemium trong việc chuyển đổi người dùng miễn phí thành khách hàng trả tiền.
Tại Việt Nam, mô hình Freemium cũng đã trở nên ngày càng phổ biến, đặc biệt trong các ứng dụng công nghệ. Zalo, một trong những ứng dụng nhắn tin lớn nhất tại Việt Nam, là một ví dụ điển hình. Zalo cung cấp các tính năng cơ bản như nhắn tin, gọi điện miễn phí, nhưng cũng tính phí đối với các tính năng cao cấp như nhãn dán, gọi video chất lượng cao, và các dịch vụ dành cho doanh nghiệp như Zalo OA (Official Account) để phục vụ quảng bá và chăm sóc khách hàng. Mô hình này giúp Zalo thu hút một lượng lớn người dùng trong khi vẫn duy trì nguồn doanh thu ổn định từ người dùng trả phí.
Ngoài Zalo, MoMo, một trong những ví điện tử hàng đầu tại Việt Nam, cũng áp dụng mô hình Freemium. MoMo cho phép người dùng giao dịch cơ bản miễn phí, nhưng lại thu phí đối với các dịch vụ tài chính cao cấp như chuyển tiền nhanh, thanh toán hóa đơn tự động, và các dịch vụ tài chính khác. Theo Báo cáo của Fintech News Vietnam (2020), MoMo hiện có hơn 20 triệu người dùng và đã mở rộng các dịch vụ tài chính, bao gồm cho vay tiêu dùng và bảo hiểm, mang lại nguồn thu bền vững cho công ty.
Mô hình Freemium đã chứng tỏ là một chiến lược hiệu quả giúp các công ty công nghệ không chỉ thu hút lượng người dùng lớn mà còn tối ưu hóa doanh thu từ các khách hàng sẵn sàng chi trả cho các tính năng bổ sung, đồng thời duy trì sự cạnh tranh trong môi trường kinh doanh ngày càng phát triển.
3. Mô Hình Kinh Doanh "Cộng đồng dược quản lý" (Community driven business)
Mô hình " Cộng đồng dược quản lý " đang ngày càng trở thành một xu hướng phổ biến, nơi mà doanh nghiệp không chỉ hoạt động như một thực thể cung cấp sản phẩm, dịch vụ mà còn là một cộng đồng mở, nơi khách hàng có thể tham gia vào quá trình ra quyết định, phát triển sản phẩm và cải tiến dịch vụ. Khách hàng trong mô hình này không chỉ đóng vai trò là người tiêu dùng mà còn là những người tham gia tích cực vào các hoạt động sáng tạo và phát triển của doanh nghiệp, từ đó tạo ra một sự gắn kết chặt chẽ giữa khách hàng và thương hiệu.
Trên thế giới, một trong những ví dụ điển hình của mô hình này là Lego Ideas, nền tảng mà Lego đã phát triển để khuyến khích cộng đồng người chơi của mình đóng góp ý tưởng cho các bộ Lego mới. Trên nền tảng này, bất kỳ ai cũng có thể gửi gắm ý tưởng sản phẩm của mình và nếu ý tưởng nhận được sự ủng hộ đủ lớn từ cộng đồng, Lego sẽ chính thức sản xuất và phát hành sản phẩm đó. Mô hình này không chỉ giúp Lego thu hút sự sáng tạo từ người tiêu dùng mà còn củng cố mối quan hệ bền vững với cộng đồng khách hàng của mình, tạo ra một cơ hội để họ trở thành một phần trong quá trình sáng tạo sản phẩm. Mô hình này đã thành công vượt trội và trở thành nguồn cảm hứng cho các công ty khác trong việc áp dụng mô hình cộng đồng vào quá trình phát triển sản phẩm của mình.
Tại Việt Nam, các nền tảng mua sắm trực tuyến như Tiki và Shopee cũng đã thử nghiệm mô hình "cộng đồng" để cải tiến sản phẩm và dịch vụ của mình. Chẳng hạn, Tiki cho phép người tiêu dùng không chỉ đánh giá sản phẩm mà còn có thể đề xuất các tính năng mới hoặc cải tiến sản phẩm, giúp thương hiệu dễ dàng nhận diện nhu cầu thực tế và cải tiến sản phẩm cho phù hợp. Tương tự, Shopee cũng tổ chức các cuộc thi thiết kế sản phẩm và dịch vụ, tạo ra không gian để khách hàng có thể chia sẻ ý tưởng sáng tạo của mình, từ đó ảnh hưởng đến quyết định phát triển các sản phẩm mới. Những chiến lược này đã giúp các doanh nghiệp tăng cường sự tham gia của cộng đồng, từ đó thúc đẩy sự sáng tạo và đáp ứng nhu cầu của khách hàng một cách nhanh chóng và hiệu quả.
Những mô hình như vậy không chỉ tạo ra sự đổi mới mà còn giúp doanh nghiệp xây dựng một cộng đồng trung thành, đóng góp vào sự phát triển bền vững và tăng trưởng của doanh nghiệp trong môi trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt.
Kết luận
Các mô hình kinh doanh độc đáo như C2B, Freemium và Community-driven Business đang tạo ra những cơ hội lớn cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam, giúp họ không chỉ tiết kiệm chi phí mà còn gia tăng khả năng tiếp cận khách hàng và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong môi trường kinh doanh hiện đại. Tuy nhiên, để áp dụng thành công các mô hình này, các DNNVV cần linh hoạt và chiến lược trong việc lựa chọn và triển khai các mô hình phù hợp với đặc thù ngành nghề và nhu cầu thị trường. Chỉ khi đó, họ mới có thể nâng cao khả năng cạnh tranh, tối ưu hóa các nguồn lực và phát triển bền vững trong dài hạn.
Đỗ Văn Tuyến
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý