Phát triển kinh tế gắn với giảm nghèo bền vững, đảm bảo công bằng và an sinh xã hội, “chăm lo các đối tượng yếu thế, không để ai bị bỏ lại phía sau, thu hẹp khoảng cách giàu nghèo giữa các vùng, miền trên cả nước” là quan điểm nhất quán của Đảng, Nhà nước trong quá trình xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Tại Hội nghị Ban chấp hành Trung ương lần thứ V (khoá VII) và các Nghị quyết của Đảng trong các nhiệm kỳ vừa qua, Đảng ta đã đề ra chủ trương về xóa đói giảm nghèo: “... phải hỗ trợ giúp người nghèo bằng cách cho vay vốn, hướng dẫn cách làm ăn, tranh thủ các nguồn tài trợ nhân đạo trong và ngoài nước, phấn đấu tăng hộ giàu đi đôi với xoá đói giảm nghèo...”.

Ngày 04/10/2002, Ngân hàng Chính sách xã hội (NHCSXH) được thành lập theo Quyết định số 131/2002/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ nhằm thực hiện Nghị định số 78/2002/NĐ-CP của Chính phủ về tín dụng đối với người nghèo và các đối tượng chính sách khác. Trải qua 20 năm hoạt động, NHCSXH luôn nhận được sự quan tâm, chỉ đạo của Đảng, Quốc hội, Chính phủ, Bộ, ngành Trung ương và Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố. Ủy ban thường vụ Quốc hội đã đánh giá cao sự nỗ lực cố gắng của NHCSXH trong việc tổ chức và triển khai thực hiện các chương trình tín dụng chính sách của NHCSXH trong thời gian qua là một trong những điểm sáng trong các chính sách giảm nghèo, góp phần hỗ trợ vốn vay cho người nghèo và các đối tượng chính sách nói chung và cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm nói riêng.
Hiện nay, chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm đang thực hiện theo quy định tại Nghị định số 61/2015/NĐ-CP ngày 09/7/2015 và Nghị định số 74/2019/NĐ-CP ngày 23/9/2019 của Chính phủ về chính sách hỗ trợ tạo việc làm và Quỹ quốc gia về việc làm. Theo đó nguồn vốn cho vay từ Quỹ quốc gia về việc làm, nguồn NHCSXH huy động và nguồn vốn NHCSXH nhận ủy thác từ các địa phương, các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước. Đặc biệt, trước diễn biến phức tạp và ảnh hưởng nặng nề của đại dịch Covid-19 bùng phát, nhằm góp phần đưa nền kinh tế sớm vượt qua khó khăn, không lỡ nhịp với tiến trình phục hồi kinh tế toàn cầu, đồng thời tạo nền tảng và điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế- xã hội cho cả giai đoạn 2021-2025 và các năm tiếp theo, nâng cao hiệu quả, năng suất lao động, sức cạnh tranh, năng lực nội tại và tính tự chủ trong trung và dài hạn, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 11/NQ-CP ngày 30/01/2022 về Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội và triển khai Nghị quyết số 43/2022/QH15 của Quốc hội về chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình, theo đó tổng nguồn vốn cho vay tối đa hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm là 10.000 tỷ đồng (năm 2022 và 2023). Trong suốt thời gian triển khai thực hiện, chương trình đã đạt được những kết quả tích cực như sau:
Kết quả thực hiện chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm (từ khi thực hiện chương trình đến ngày 30/4/2022)
Về nguồn vốn cho vay: đến ngày 30/4/2022 đạt 45.750 tỷ đồng, trong đó: Nguồn vốn từ Quỹ quốc gia về việc làm là 4.611 tỷ đồng, nguồn vốn do NHCSXH huy động là 20.195 tỷ đồng, nguồn vốn ngân sách địa phương ủy thác qua NHCSXH là 20.944 tỷ đồng.
Về kết quả cho vay: doanh số cho vay đạt 98.854 tỷ đồng, với gần 3,5 triệu lượt khách hàng được vay vốn, giúp cho 5,3 triệu lao động được tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm.
Dư nợ đạt 45.481 tỷ đồng, với hơn 01 triệu khách hàng đang còn dư nợ. Đặc biệt được sự quan tâm, chỉ đạo của các cấp ủy, chính quyền địa phương ủy thác nguồn vốn sang NHCSXH để cho vay, đến nay, dư nợ cho vay bằng nguồn vốn ủy thác của địa phương đạt 20.944 tỷ đồng, chiếm tỷ lệ cao 46% trên tổng dư nợ của chương trình.
 Hiện nay chương trình cho vay giải quyết việc làm là chương trình có dư nợ lớn thứ 2 trong số các chương trình tín dụng đang được triển khai thực hiện tại NHCSXH (chiếm tỷ trọng 17,3%).
Về chất lượng tín dụng: Tỷ lệ nợ quá hạn của chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm giảm đều qua các năm. Tại thời điểm nhận bàn giao năm 2003, nợ quá hạn là 143 tỷ đồng, chiếm tỷ lệ cao 7,28% trên tổng dư nợ. Đến ngày 30/4/2022, nợ quá hạn chỉ còn 52 tỷ đồng, chiếm tỷ lệ thấp 0,11% trên tổng dư nợ của chương trình.
Hiệu quả của chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm
Với sự cố gắng tích cực của NHCSXH trong triển khai hoạt động cho vay và được cấp ủy, chính quyền các cấp quan tâm, sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ ngành từ trung ương đến địa phương, chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm từ khi NHCSXH nhận bàn giao đến nay đã góp phần tích cực giải quyết trên 4,3 triệu lao động có việc làm với hơn 2,8 triệu lượt khách hàng được vay vốn, góp phần khôi phục các ngành nghề truyền thống, hỗ trợ vốn cho người lao động và các cơ sở sản xuất kinh doanh mở rộng sản xuất, thu hút tạo việc làm cho nhiều người lao động, qua đó góp phần thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về xóa đói giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới. Đặc biệt khi các xã, huyện được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới, tỷ lệ hộ nghèo và các đối tượng chính sách sẽ giảm dần cũng như cơ chế, chính sách hỗ trợ người nghèo và các đối tượng yếu thế trong xã hội thu hẹp, thì chương trình cho vay giải quyết việc làm sẽ là chương trình quan trọng nhằm giữ chân người lao động tại địa phương để tự phát triển sản xuất kinh doanh, tạo việc làm tại địa phương mình.
Trong những năm qua, NHCSXH đã thực hiện tốt việc cấp tín dụng chính sách cho các đối tượng thụ hưởng ở khắp các vùng miền, thông qua mô hình tổ chức và phương thức chuyển tải vốn tín dụng đặc thù của mình. Nguồn vốn tín dụng chính sách đã được đầu tư đến 100% các xã, phường trên toàn quốc. NHCSXH có mạng lưới hoạt động rộng khắp cả nước tới cấp xã, đưa vốn về tận trụ sở Ủy ban nhân dân cấp xã để giải ngân, thu nợ, thu lãi, dưới sự chứng kiến, giám sát của chính quyền địa phương, các tổ chức hội đoàn thể nhận ủy thác, Tổ trưởng Tổ Tiết kiệm và vay vốn. Đồng thời, NHCSXH đã phối hợp chặt chẽ với các tổ chức hội đoàn thể nhận ủy thác trong việc giám sát, quản lý vốn vay, từ đó nguồn vốn đã được đáp ứng kịp thời, đúng lúc, giúp người lao động, cơ sở sản xuất kinh doanh sử dụng vốn vay có hiệu quả, phát triển sản xuất, tạo việc làm, tạo ra nguồn thu nhập ổn định cho người lao động.
Đặc biệt trong thời gian vừa qua do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, NHCSXH đã kịp thời triển khai thực hiện đồng bộ các giải pháp, chỉ đạo NHCSXH các địa phương thực hiện chính sách hỗ trợ người dân gặp khó khăn do đại dịch Covid-19, áp dụng chính sách gia hạn nợ, điều chỉnh kỳ hạn trả nợ …nhằm tạo điều kiện hỗ trợ cho các đối tượng thụ hưởng khôi phục sản xuất, kinh doanh tại các vùng chịu ảnh hưởng bởi dịch Covid-19, đặc biệt tại các xã đặc biệt khó khăn khu vực biên giới, vùng núi, vùng sâu vùng xa.
Với sự nỗ lực, sáng tạo của NHCSXH trong thực thi nhiệm vụ tín dụng chính sách xã hội đối với công cuộc giảm nghèo, tạo việc làm, bảo đảm an sinh xã hội, ổn định an ninh - chính trị và xây dựng nông thôn mới, đã được Đảng, Nhà nước đánh giá rất cao tại Chỉ thị số 40-CT/TW ngày 22/11/2014 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tín dụng chính sách xã hội: “Trong những năm qua, hoạt động tín dụng chính sách do NHCSXH thực hiện là một giải pháp sáng tạo có tính nhân văn sâu sắc và phù hợp với thực tiễn của Việt Nam, góp phần quan trọng trong thực hiện có hiệu quả các chủ trương, chính sách, mục tiêu, nhiệm vụ mà Đảng, Nhà nước đã đề ra về giảm nghèo, tạo việc làm, phát triển nguồn nhân lực, đảm bảo an sinh xã hội, ổn định chính trị và phát triển kinh tế theo định hướng xã hội chủ nghĩa”.
Bên cạnh những kết quả đạt được còn những khó khăn, vướng mắc khi thực hiện chương trình cho vay hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm
Thứ nhất, nguồn vốn cho vay từ Quỹ quốc gia về việc làm còn hạn chế, hàng năm Ngân sách Nhà nước bổ sung vốn cho Quỹ rất thấp, từ năm 2016 đến nay, ngân sách nhà nước không cấp bổ sung vốn cho Quỹ, nguồn vốn của Quỹ chỉ được bổ sung một phần từ tiền lãi cho vay hàng năm. Ngày 09/7/2015 Chính phủ ban hành Nghị định số 61/2015/NĐ-CP đã cho phép NHCSXH huy động nguồn vốn để cho vay. Tuy nhiên, nhu cầu vay vốn của chương trình là rất lớn nên nguồn vốn vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu vốn vay tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm đang ngày một tăng cao.
Thứ hai, theo quy định tại điểm c khoản 2 Điều 13 Luật việc làm thì điều kiện vay vốn đối với người lao động là “cư trú hợp pháp tại địa phương nơi thực hiện dự án”. Tuy nhiên trên mẫu giấy đề nghị vay vốn hỗ trợ tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm (mẫu số 1a) ban hành kèm theo Nghị định số 74/2019/NĐ-CP quy định phải có xác nhận của Ủy ban nhân dân cấp xã, phường, thị trấn nơi khách hàng hiện đang cư trú hợp pháp tại địa phương. Như vậy, căn cứ quy định trên thì nơi thực hiện dự án và nơi cư trú hợp pháp của người lao động phải thuộc trên cùng một địa bàn cấp xã (xã, phường, thị trấn). Điều này đã gây nhiều khó khăn, vướng mắc khi triển khai cho vay thực tế tại cơ sở, khi có nhiều lao động cư trú hợp pháp tại xã, phường, thị trấn này nhưng lại có dự án đầu tư ở xã, phường, thị trấn khác thì việc vay vốn từ chương trình này sẽ không đáp ứng đủ điều kiện.
Thứ ba, hiệu quả phối hợp giữa các hoạt động hỗ trợ kỹ thuật, chuyển giao công nghệ của các tổ chức nhà nước, các doanh nghiệp và các tổ chức chính trị - xã hội với hoạt động tín dụng chính sách của NHCSXH chưa được quan tâm thường xuyên, nhất là khu vực vùng sâu,vùng xa... nơi hộ vay vốn chủ yếu dựa vào điều kiện tự nhiên, đất đai để trồng trọt, chăn nuôi nên hiệu quả vốn tín dụng đầu tư thấp và tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Thứ tư, một số địa phương chưa dành nguồn lực tương xứng với tiềm năng phát triển kinh tế của địa phương để ủy thác qua NHCSXH cho vay người nghèo và các đối tượng chính sách khác trên địa bàn theo Chỉ thị số 40-CT/TW ngày 22/11/2014 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tín dụng chính sách xã hội vì vậy chưa đáp ứng được nhu cầu vốn để tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm.
Một số đề xuất, kiến nghị
Để người lao động, các cơ sở sản xuất, kinh doanh tự tạo việc làm, nâng cao thu nhập, ổn định cuộc sống, góp phần phát triển kinh tế, bảo đảm an ninh chính trị - xã hội, NHCSXH đề xuất một số giải pháp như sau: 
Thứ nhất, đề nghị Chính phủ cân đối, bố trí đủ nguồn lực để hàng năm cấp đủ nguồn vốn cho vay Quỹ quốc gia về việc làm, vì hiện nay nhu cầu vay vốn tạo việc làm, duy trì và mở rộng việc làm hiện nay là rất lớn.
Thứ hai, đề nghị Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội là đơn vị chủ quản chương trình nghiên cứu, tham mưu trình Chính phủ, Quốc hội xem xét, sửa đổi điều kiện vay vốn là nơi thực hiện dự án và nơi cư trú hợp pháp của người lao động trên cùng một địa bàn quận, huyện thay vì trên cùng một địa bàn cấp xã như hiện nay.
Thứ ba, đề nghị cấp ủy, chính quyền các cấp tiếp tục quan tâm bố trí nguồn lực từ ngân sách địa phương và các nguồn vốn hợp pháp khác ủy thác qua NHCSXH để cho vay giải quyết việc làm. Tăng cường chỉ đạo các cơ quan liên quan phối hợp chặt chẽ hơn nữa với NHCSXH trong việc nâng cao chất lượng hoạt động tín dụng chính sách; lồng ghép có hiệu quả các chương trình khuyến nông, khuyến công, khuyến ngư ... với hoạt động cho vay từ Quỹ quốc gia về việc làm.
Thứ tư, đề nghị các tổ chức chính trị - xã hội nhận ủy thác tăng cường hơn nữa công tác tuyên truyền, kiểm tra giám sát, đôn đốc thu hồi nợ đến hạn, chỉ đạo tổ chức hội các cấp thực hiện tốt các nội dung công việc nhận ủy thác, phối hợp chặt chẽ với NHCSXH trong việc củng cố, nâng cao chất lượng hoạt động tín dụng chính sách, hoạt động của Tổ Tiết kiệm và vay vốn./.