Nghị quyết 198/2025/QH15 – Giảm thanh tra, kiểm tra: Tạo dựng sự yên tâm cho sản xuất, kinh doanh Giảm áp lực kiểm tra – Tăng niềm tin thị trường

Nghị quyết 198/2025/QH15 ra đời trong bối cảnh đó, không chỉ nhấn mạnh tinh thần cải cách thể chế mà còn cụ thể hóa một thông điệp rõ ràng: kiểm tra, thanh tra phải dựa trên nguyên tắc minh bạch, có căn cứ rủi ro, không gây cản trở hoạt động hợp pháp và phải được kiểm soát chặt từ chính các cơ quan quản lý.
Thay đổi từ gốc: Tư duy thanh tra chuyển từ tìm sai sang phòng ngừa rủi ro
Nghị quyết xác lập tư duy mới trong quản lý: thay vì kiểm tra tràn lan, dàn trải, nhà nước sẽ chỉ tập trung vào những rủi ro tiềm ẩn ảnh hưởng đến an toàn xã hội, môi trường, quyền lợi người tiêu dùng hoặc an ninh quốc gia. Những doanh nghiệp tuân thủ tốt, minh bạch thông tin, không phát hiện vi phạm trong các kỳ kiểm tra trước sẽ được giảm tần suất hoặc miễn thanh tra theo quy định.
Mỗi doanh nghiệp chỉ bị thanh tra, kiểm tra không quá một lần trong năm, trừ các trường hợp đặc biệt do pháp luật quy định. Việc lập kế hoạch thanh tra phải công khai đầu năm, cập nhật dữ liệu doanh nghiệp từ hệ thống số hóa, và chia sẻ thông tin giữa các cơ quan để không lặp lại nội dung.
Tăng kiểm tra từ xa, giảm can thiệp tại chỗ
Một điểm mới mang tính đột phá là việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong công tác hậu kiểm. Các cơ quan chức năng sẽ sử dụng cơ sở dữ liệu điện tử để đánh giá tuân thủ, thay thế dần phương pháp kiểm tra thủ công. Hóa đơn điện tử, kê khai thuế trực tuyến, báo cáo tài chính số hóa, hồ sơ môi trường tích hợp... sẽ là cơ sở để kiểm tra mà không cần cử đoàn xuống trực tiếp.
Cách làm này vừa giúp tiết kiệm thời gian, chi phí cho doanh nghiệp, vừa tăng khả năng phát hiện vi phạm có hệ thống thay vì kiểm tra ngẫu nhiên, cảm tính. Đồng thời, từng bước chuẩn hóa dữ liệu quản lý, phục vụ đánh giá rủi ro khách quan.
Xử lý nghiêm hành vi lợi dụng kiểm tra để nhũng nhiễu
Nghị quyết cũng đề cập đến tình trạng nhũng nhiễu doanh nghiệp thông qua hoạt động thanh tra, kiểm tra – một điểm nghẽn gây mất lòng tin và làm phát sinh chi phí không chính thức. Theo đó, các hành vi kéo dài thời gian kiểm tra bất hợp lý, yêu cầu cung cấp hồ sơ ngoài quy định, gợi ý chi phí "bôi trơn", không lập biên bản làm việc minh bạch sẽ bị xử lý nghiêm theo quy định.
Chính phủ được giao nhiệm vụ sửa đổi các quy định pháp luật liên quan, trong đó có Luật Thanh tra, để làm rõ trách nhiệm cá nhân người đứng đầu đoàn kiểm tra, bổ sung cơ chế giám sát chéo, và cho phép doanh nghiệp đánh giá chất lượng làm việc của đoàn kiểm tra như một tiêu chí bắt buộc. Các bộ, ngành phải công khai đường dây nóng và cơ chế phản ánh ẩn danh để doanh nghiệp không sợ bị trả đũa khi tố cáo hành vi tiêu cực.
Tăng cường đánh giá từ doanh nghiệp, công khai kết quả kiểm tra
Một trong những điểm đáng chú ý là việc giao doanh nghiệp quyền đánh giá sau mỗi đợt thanh tra, kiểm tra. Kết quả đánh giá này sẽ là cơ sở để cơ quan cấp trên rà soát lại hoạt động của đoàn kiểm tra, xem xét điều chuyển, luân phiên hoặc xử lý trách nhiệm nếu có dấu hiệu vi phạm quy trình.
Ngoài ra, Nghị quyết yêu cầu công khai danh sách các đoàn đã kiểm tra, kết quả kiểm tra và các kiến nghị xử lý, nhằm nâng cao trách nhiệm giải trình và tránh tình trạng “kiểm tra rồi để đó” hoặc “không phát hiện vẫn lập biên bản”.
Chuyển sang nền hành chính phục vụ – không còn tâm lý sợ kiểm tra
Đối với doanh nghiệp, thanh tra, kiểm tra cần được hiểu là hoạt động hỗ trợ tuân thủ pháp luật, phát hiện sớm rủi ro và phòng ngừa sai phạm – thay vì trở thành công cụ trừng phạt, làm khó, tìm lỗi. Khi hoạt động này được tổ chức minh bạch, có trọng tâm và kiểm soát tốt, doanh nghiệp sẽ chủ động điều chỉnh hành vi, nâng cao năng lực pháp lý và quản trị nội bộ.
Chuyển biến này là một phần trong mục tiêu tổng thể của Nghị quyết 198 – thiết lập một môi trường kinh doanh tin cậy, công bằng và ổn định. Doanh nghiệp không còn bị động, lo sợ, mà có thể yên tâm đầu tư dài hạn, mở rộng quy mô, đổi mới sáng tạo mà không bị phân tâm bởi các rủi ro hành chính không đáng có.
Khẳng định vai trò của bộ, ngành và địa phương trong tổ chức thực hiện
Nghị quyết giao trách nhiệm cho các bộ như Tài chính, Công Thương, Kế hoạch và Đầu tư, Y tế, Tài nguyên và Môi trường… phối hợp với Thanh tra Chính phủ xây dựng hệ thống kiểm tra ngành dọc gọn nhẹ, tích hợp dữ liệu, kết nối liên thông. Điều này không chỉ góp phần giảm thiểu trùng lặp và chồng chéo giữa các đợt kiểm tra mà còn giúp tăng cường khả năng truy xuất, liên thông thông tin, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước.
Các bộ, ngành có trách nhiệm xây dựng bộ tiêu chí đánh giá rủi ro chuyên ngành, cập nhật thường xuyên cơ sở dữ liệu phục vụ lựa chọn đối tượng kiểm tra có trọng tâm, trọng điểm. Việc ban hành kế hoạch kiểm tra hằng năm phải dựa trên nền tảng dữ liệu lớn (big data), phân tích hành vi doanh nghiệp, đồng thời bảo đảm tính công khai, minh bạch và có sự tham vấn từ hiệp hội ngành nghề.
Tại cấp địa phương, chính quyền các tỉnh, thành phố phải chủ động xây dựng chương trình hành động cụ thể, công khai kế hoạch kiểm tra, thông báo trước thời gian và nội dung cụ thể để doanh nghiệp chuẩn bị, không để tình trạng kiểm tra bất ngờ gây xáo trộn hoạt động sản xuất – kinh doanh. Đồng thời, cần tổ chức tập huấn cán bộ thanh tra địa phương về kỹ năng đánh giá tuân thủ dựa trên dữ liệu, thay đổi cách làm việc từ tiếp cận hành chính sang hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực quản trị.
Cùng với đó, cần ban hành cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan kiểm tra với cơ quan cấp phép, cơ quan thuế, hải quan, bảo hiểm xã hội, môi trường, lao động… để sử dụng chéo kết quả kiểm tra. Việc này không chỉ giúp giảm số lần doanh nghiệp bị kiểm tra, mà còn nâng cao giá trị sử dụng của kết quả kiểm tra, tránh lãng phí nguồn lực và tăng độ tin cậy của thông tin quản lý. Các kết luận kiểm tra cần được số hóa, chia sẻ và lưu trữ liên thông giữa các hệ thống của Nhà nước để giảm thiểu thủ tục, chi phí và thời gian cho doanh nghiệp.
Việc triển khai các nội dung trên cũng phải gắn với trách nhiệm người đứng đầu. Bộ, ngành và địa phương có kết quả thực hiện thấp sẽ bị nhắc nhở, kiểm điểm và bị đánh giá chỉ số cải cách thấp tương ứng. Ngược lại, các đơn vị làm tốt sẽ được nhân rộng mô hình, tăng phân bổ nguồn lực và khen thưởng theo quy định.
Lời kết: Cải cách kiểm tra – phép thử cho môi trường kinh doanh mới
Giảm thanh tra, kiểm tra không phải là buông lỏng quản lý, mà là đổi mới phương pháp, tập trung đúng chỗ, đúng lúc và đúng cách. Đây là bước đi căn bản để xây dựng Nhà nước phục vụ, kiến tạo – nơi mà hoạt động công vụ không trở thành gánh nặng cho doanh nghiệp, mà là điểm tựa pháp lý để phát triển bền vững.
Nghị quyết 198/2025/QH15 sẽ là phép thử cho quyết tâm cải cách hành chính, tinh gọn bộ máy và minh bạch hóa quyền lực. Thành công của cải cách kiểm tra chính là thước đo trực tiếp về mức độ thân thiện và hiệu quả của môi trường kinh doanh Việt Nam trong giai đoạn mới.